Dziwne to uczucie, gdy człowiek żyjący w tym samym, co ty, czasie, przedstawia ci archeologię twoich czasów, twojego kraju, twojej historii. Pierwszy raz ujrzałam prace Christoph’a Grill’a pięć lat temu na stole podczas przeglądu portfolio w Bratysławie.
To były fotografie wykonane w krajach byłego ZSRR. Tam fotografuje wiele osób. Postsowiecka rzeczywistość to dla młodych fotografów Klondike faktury. Jednak tym razem było inaczej. Pustka. Fragmenty. Straty. Zadziałał odruch wykształcenia uniwersyteckiego:
„Co to za archeologia?” – zapytałam, nie wiedząc o tym, że przede mną znajdują się prace zawodowego archeologa.
Grill niejako poluje na ślady utraconej pamięci. Jego nie interesują odrestaurowane fasady, lecz to, co znajduje się za nimi, gdzie rzeczywistość jest pokryta pęknięciami i rozsypuje się, jeśli tylko jej dotknąć. On szuka tego, co może zniknąć, ale bez czego nie można zrozumieć, jak było. Bo jedynie fragmenty oryginalnego starego muru pozwalają przekazać to, jak wyglądała ściana. Fotografia Grilla – świadectwo długiej podróży. On zjeździł prawie cały były Związek Radziecki. Nawet swoją autorską wystawę na południu Rosji wykorzystał jako możliwość wyjazdu nad morze. Jego interesują miejsca wielkiej pustki: morze, stepy, góry. Miejsca, gdzie skala i tymczasowość ludzkiej obecności są odczuwalne w pełni: one są drobne w porównaniu z długością brzegów mórz i rzek; zrujnowane pałace kultury i bazy wojskowe XX wieku to niewiele lepiej zachowane ruiny, niż zabytki antyczne.
Na swojej drodze Grill napotykał zniszczone archiwa i opustoszałe biblioteki, gazety, pozostawione w pośpiechu, i skrawki haseł – to wizualne wspomnienie epoki, która stopniowo osunie się w niebyt, prawdopodobnie tak samo szybko, jak kamienie, drewno i glina budowli.
Podobne kompozycje, ziemia i ruiny, szkielety zwierząt i skrawki życia z przeszłości, można znaleźć w fotografii amerykańskiej: Weston i Suskind, Sommer i Laughlin, okres modernistyczny kultury wizualnej ubiegłego stulecia. Obecnie w twórczości Grill’a inny kraj i inne czasy. Dlaczego więc, w ślad za Walkerem Evansem, zwraca on uwagę na ślady pozostawione i nie posprzątane przez człowieka? Grill’a nie interesuje rozkład i zaniedbanie. Jego interesuje cisza. Podczas podróży po swoim kraju amerykańscy fotografowie byli świadkami tego, jak w bezkresnej Ameryce pod cienką warstwą burzliwego i krótkiego rozwoju kapitalizmu (jakieś pięćdziesiąt lat, 1870-1920) znajdowało się życie „przed historią” (postrzegane przez białych ludzi jako utrwalanie wyłącznie swojej cywilizacji). Grilla w przestrzeni postsowieckiej hipnotyzuje możliwość dotknięcia nici czasów. Nie tyle rekonstrukcja konkretów z jakiegoś okresu historycznego, co świadectwo ciągłości historii ludzkości, przeżywanie jej nieskończoności. Ruina, przed której wizerunkiem się znajdujemy, wyostrza nasze przeżywanie przeszłości – jako straty i jako ciągłości.
Grill’a interesuje także życie pustki i życie w pustce – w miejscach mało interesujących dla postronnego widza. Jak tam, w „nigdzie”, żyją ludzie? Na równi z panoramami – gdzie pustka zajmuje ważniejszą centralną część kompozycji, a detale, fragmenty przeszłości, jak łuszcząca się skóra, spełzają ku krańcom – dla Grill’a są ważne portrety. W większości są to portrety w pejzażu i w swojskim otoczeniu, w domach, wewnątrz i na krańcach osiedli. Te „portrety w otoczeniu” – etnograficzno-psychologiczne i głębiej – to archeologiczno-psychologiczne studia życia współczesnych mieszkańców bezkresnych przestrzeni na odłamkach zniszczonego imperium…
Christoph Grill, (ur. 1965 w Austrii), w latach 1991-2000 studiował biologię i antropologię. Żyje i pracuje w Grazu jako fotograf (wolny strzelec) i archeolog. Od 1996 jeździł do byłych socjalistycznych państw w Europie Wschodniej i na Bałkany. Od 1999 zaczął realizować długoterminowy projekt o byłych republikach Związku Radzieckiego. W 2005 roku odbyła się jego pierwsza indywidualna wystawa w Fotogalerija Stolp, Maribor, Słowenia
Artykuł ukazał się w numerze 30 „Kwartalnika Fotografia” w 2009