Galeria „Pod 11” / Muzeum Historii Katowic, ul. Kopernika 11 / wernisaż w czwartek 19 stycznia o godz. 17:00
Współczesny odbiorca sztuki doświadcza w przestrzeniach wystawienniczych nieoczywistych zderzeń i kontrastów. Zamiast narracyjnych układów czy też czytelnie posegregowanych zbiorów na ścianach galerii coraz częściej pojawiają się obrazy pozornie niezwiązane ze sobą, połączone sekretnym ogniwem, ukrytym spoiwem, nie zawsze dającym się odczytać. Taką nieoczywistą strukturę, opartą na wizualnym i technologicznym kontraście przyjmuje projekt Studium przypadku Katarzyny Łaty, w którym poetyka obrazowego kontrastu stoi u podstaw każdej z prac wchodzących w skład zbioru.
Każde z dzieł z tego projektu opiera się na technologicznej i estetycznej różnicy. Wynika to ze specyficznego montażu, opartego na zestawieniu kwadratowej, dużej odbitki czarno-białej, z naklejoną na nią prostokątną, kolorową miniaturą – natychmiastową fotografią fuji instax (85 x 53 mm). Podczas gdy monochromatyczne zdjęcia, kojarzą się z tradycyjnym procesem negatywowo-pozytywowym, obróbką ciemniową i fotografią artystyczną, kolorowe instaxy przywodzą na myśl amatorski proces, rodzinną zabawę i w końcu niezapośredniczony sposób wywołania obrazu, utrudniający wprowadzanie jakichkolwiek zmian czy manipulacji. Znacząco różnią się także tematy obydwu grup fotografii. Czarno-białe zdjęcia są wyraźnie przestrzenne, momentami pejzażowe, czasem pokazują nawet odbicia w szybach, komplikując tym samym perspektywę zarejestrowanej na nich rzeczywistości. Tymczasem natychmiastowe miniatury najczęściej koncentrują się na pojedynczych przedmiotach, centralnie wkomponowanych w ramy pionowego kadru. Większość z przedstawionych w ten sposób rzeczy pojawia się na białym tle, niwelującym wrażenie głębi i zarazem akcentującym estetyczny wymiar każdego obiektu. Konstrukcja poszczególnych zestawień wydaje się zatem emanować głównie kontrastem i różnicą.
Tego rodzaju zderzenia przywodzą na myśl przypadkowość spotkań rzeczy, słów, zjawisk i skojarzeń, eksploatowaną w literackich i artystycznych narracjach surrealistycznych, zafascynowanych zbiegami okoliczni, losowością i niejednoznacznościami. Ich podstawy opierały się na dwóch filarach – naukowej wykładni psychoanalitycznej Zygmunta Freuda oraz o wiele starszej tradycji wróżbiarstwa i astrologii. Zarówno zaproponowane przez austriackiego badacza odczyty snów, jak i lektura gwiazd, pomijają bezpośredni związek przedmiotu i znaczeń mu towarzyszących. W rozszyfrowywanych przez Freuda marzeniach sennych każdy obiekt symbolizuje zupełnie inne (oderwane od bezpośredniego odczytu) zjawisko, podobnie jak w rzeczach używanych w praktykach magicznych, w których wróżbita dopatruje się niewidocznych i nieoczywistych treści.
Poszczególne prace Katarzyny Łaty, zderzające uwiecznione na instaxach przedmioty z czarno-białymi przestrzeniami przypominają zatem astrologiczne konstelacje, czy też marzenia senne. Próba rozszyfrowania treści w tych kontrastujących ze sobą systemach zakłada odczyt relacji pomiędzy mniejszym zjawiskiem (ciałem niebieskim, przedmiotem pojawiającym się we śnie) z przestrzenią (gwiazdozbiorem, czy wyśnioną rzeczywistością). Odniesienia do poetyki niejednoznacznych odczytów pojawiają się zresztą w pracach Katarzyny Łaty, na których nie brakuje obiektów odnoszących się do praktyk wróżbiarskich. Otwarte dłonie, linie papilarne, karty do gry a nawet skorupki jajek bywają przecież wykorzystywane w procesie czytania ukrytych treści. W niektórych wypadkach na bliską surrealizmowi wyobraźnie wskazują inne kategorie – tak zwanych obiektów znalezionych (klucza, kompasu, filiżanki, a także rzeźb i obrazów) czy obiektów naturalnych (gałązki, kamienia czy jabłka) mniej lub bardziej przypadkowo związanych z tłem – miejscem lub widokiem widocznym na czarnobiałym tle.
Podczas gdy w wyobrażeniach odbiorcy sekretne łącza pomiędzy przedmiotami i przestrzeniami mogą stać się powodem indywidualnych skojarzeń, klucz odczytu nieoczywistych montaży tkwi w pamięci autorki, w bezpośrednich skojarzeniach rzeczy z konkretnymi miejscami na świecie. Do tego dochodzą niewidoczne na fotografiach postacie. Okazuje się bowiem, że każdy z montaży inspirowany jest rzeczywistą osobą, do której często odnoszą się miejsca i rzeczy widoczne na zdjęciach. I tak na przykład dla niewtajemniczonego odbiorcy fotografia nowojorskiego lodowiska, zestawiona z uwiecznionym na instaxie pomarszczonym jabłkiem wywołać może związek symboliczny (Nowy Jork popularnie bywa określany jako „Big Apple”), choć w istocie kompozycja przywołuje zamieszkałego w amerykańskiej metropolii ojca artystki. Każda kolejna praca to inna osoba, a także związane z nią przedmioty, przestrzenie, zjawiska i miejsca, przypominane poetyckimi zestawieniami.
– Witold Kanicki
Katarzyna Łata
Artysta plastyk, fotografik, kuratorka i popularyzatorka fotografii. Tworzy w obszarze sztuk wizualnych. Prowadzi wykłady z zakresu fotografii, autoportretu i wystawiennictwa w Wyższej Szkole Technologii Informatycznych w Katowicach oraz w Studium Fotografii ZPAF w Warszawie. Kuratorka czterech Galerii Miasta Ogrodów w Katowicach.
Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (Wydziału Grafiki w Katowicach 1999). Członek Związku Polskich Artystów Plastyków (od 1999), Związku Polskich Artystów Fotografików (od 2000), a także członek Rady Artystycznej ZPAF (od 2017). Kuratorka Galerii Katowice ZPAF (2000 – 2017), wiceprezes d.s. artystycznych Okręgu Śląskiego ZPAF (2002 – 2005), prezes Okręgu Śląskiego ZPAF (2005 – 2017).
Koordynatorka europejskiego projektu „CreArt Network of Cities for Artistic Creation” w Katowicach
(2017-2022). Inicjatorka i koordynatorka Nocy Galerii w Katowicach (NOC-K – od 2015).
Autorka kilkunastu wystaw indywidualnych, kilkudziesięciu zbiorowych oraz happeningów fotograficznych, redaktor książek fotograficznych i koordynator projektów dokumentujących Śląsk. Była kuratorką ponad 300 wystaw, jurorką licznych konkursów fotograficznych i przeglądów portfolio.
W 2010 roku otrzymała nagrodę Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego za osiągnięcia twórcze i wkład w rozwój polskiej kultury, a w roku 2017 Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis“.
Prace w zbiorach: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Fototece ZPAF w Warszawie, Śląskiej Kolekcji Fotografii Artystycznej w Katowicach, Muzeum Miejskiego w Sosnowcu i w zbiorach prywatnych.