28.10.2023–05.04.2024 / Muzeum Etnograficzne w Krakowie / ul. Krakowska 46
Wystawa „CZAS NAŚWIETLANIA / CZAS WYWOŁYWANIA. Fotografia etnograficzna z Małopolski na przełomie XIX i XX wieku” pokaże ponad sto siedemdziesiąt fotografii wybranych z najstarszych zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Materiał źródłowy stanowić będą negatywy na kliszach szklanych oraz niewielkie papierowe odbitki wykonane w szlachetnych technikach. Na podstawie ich cyfrowych odwzorowań przygotowane zostaną wielkoformatowe wydruki, które pozwolą dostrzec całe bogactwo przedstawień i informacji zawartych w fotografiach.
Prezentowane zdjęcia zrobiono na wsiach i w miastach Małopolski pod koniec XIX wieku i trzech pierwszych dziesięcioleciach XX. Przedstawiają ówczesne życie w tym regionie: zwyczaje mieszkańców, ich wygląd, pracę, domy i otoczenie.
Tytuł wystawy, nawiązując do terminów tradycyjnego warsztatu fotograficznego, proponuje dwie metaforyczne perspektywy odbioru zdjęć: „naświetlania” – okoliczności ich powstania 100 lat temu, oraz „wywoływania” – oddziaływania i odbioru tych obrazów dzisiaj.
Autorzy zdjęć wywodzili się z rożnych środowisk i różne były motywacje ich fotografowania.
Seweryn Udziela, nauczyciel i etnograf, gromadził materiał fotograficzny dla krakowskiego Muzeum Etnograficznego, którego był twórcą. Jan Szczęsny Płatkowski z Myślenic, urzędnik, folklorysta i pisarz, zdjęciami ilustrował swoje utwory literackie. Leopold Węgrzynowicz, nauczyciel młodzieży i redaktor pisma ludoznawczego „Orli Lot”, fotografię wykorzystywał do celów popularnonaukowych w artykułach krajoznawczych, wykładach, lekcjach. Walery Eljasz Radzikowski, krakowski malarz i znawca Tatr, zapisywał w fotografii krajobraz górski jako rodzaj szkicu do obrazów, wydawał także swoje zdjęcia jako karty pocztowe. Władysław Postawka, ziemianin z okolic Kazimierzy Wielkiej, muzyk i pasjonat wszelkiej techniki, upamiętniał swoją rodzinę, pracowników i ziemiańskie towarzystwo. Eugeniusz Stercula, aptekarz, „budziciel polskości” na Orawie, był zaangażowanym społecznikiem zajmującym się między innymi kolekcjonowaniem i fotografowaniem miejscowego folkloru, a Karol Chotek, etnograf z Pragi, w podkrakowskiej wsi Bronowice zbierał materiał do celów naukowych.
Tych i pozostałych, także anonimowych, autorów pokazywanych fotografii, łączyła potrzeba rejestracji zmieniającej się rzeczywistości, nie tej wystylizowanej w popularnych wówczas atelier fotograficznych, ale żywej, autentycznej, dokumentowanej w terenie. Wspólna im była również niezwykle w tym czasie silna potrzeba, rozumiana jako patriotyczna misja, odtwarzania ciągłości historycznej i definiowania tożsamości kulturowej niepodległej Polski.
Twórcy fotografii mieli intencję zachowania obrazu swojego świata dla przyszłych pokoleń – także dla nas. Wystawa pozwala na nowo czytać zapisane w obrazach opowieści, przefiltrowane przez współczesną wiedzę i doświadczenia, historię oraz pamięć, zarówno tę zbiorową, jak i prywatną.
Może to być czas wywoływania skojarzeń, wspomnień i emocji, odkrywania fragmentów minionej rzeczywistości i konfrontacji z własnymi wyobrażeniami na jej temat.
Wystawie towarzyszyć będą zabytkowe przedmioty, na przykład miechowy aparat fotograficzny i wykonany nim autentyczny negatyw na podłożu szklanym. Integralnym składnikiem będzie także współczesna kompozycja stworzona z dźwięków nagranych w niektórych z przedstawionych na zdjęciach miejsc.
Kuratorki, aranżacja fotografii: Anna Bujnowska, Anna Sulich
Koncepcja artystyczna, projekt aranżacji, identyfikacja wizualna: Agata Biskup
Współpraca i tłumaczenia: Anna Sak
Redakcja i korekta: Ewa Ślusarczyk
Opracowanie graficzne fotografii: Andrzej Najder
Produkcja wydruków fotograficznych: Drukarnia Sztuki Instytutu Sztuki i Designu Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie / Andrzej Najder, Rafał Malinowski, Joanna Jemioło, Gabriela Kur, Miłosz Najder
Oprawa dźwiękowa: Konrad Gęca
Film: Marzena Kolarz
Opieka konserwatorska: Agata Barczyńska, Katarzyna Mazurek-Lebowska, Katarzyna Wilaszek-Rozwadowska, Renata Palka
Produkcja i montaż: Tomasz Ostafin, Paweł Przybylski, Grzegorz Kurek, Marcin Koterwa, Andrzej Gąsiorowski
Konsultacje techniczne: Adrian Tomasik, Jacek Szymański
Promocja: Natalia Ciemborowicz-Luber, Joanna Grabeus, Olga Łuczyńska-Gawron
Program edukacyjny: Urszula Sobczyk, Mirosław Bury, Agata Ziomek
Konsultacje z zakresu dostępności: Anna Szelingowska